UBND tỉnh Quảng Bình vừa cho phép nhà đầu tư khảo sát để xây dựng tuyến cáp treo trị giá 3.000 tỷ đồng ở Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng nhằm phát triển du lịch, ông có ý kiến gì về vấn đề này?
Là một người yêu thiên nhiên, gắn bó với Phong Nha - Kẻ Bàng từ lâu, nên khi biết thông tin có dự án cáp treo ở đó tôi rất buồn. Di sản thiên nhiên thế giới là những nơi cần được bảo vệ nghiêm ngặt, tránh mọi hoạt động làm ảnh hưởng xấu tới môi trường sinh thái và vẻ đẹp của cảnh quan. Tại những nơi như vậy, hình thức khai thác du lịch càng cần cân nhắc thận trọng hơn và phải đặt mục tiêu bảo tồn di sản lên hàng đầu chứ không phải là kinh tế.
Theo ông, việc xây dựng cáp treo sẽ ảnh hưởng thế nào đến cảnh quan môi trường và địa chất của Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng?
Với các Di sản thiên nhiên thế giới khi khai thác du lịch không nên sử dụng cáp treo, hình thức khai thác đó nên dành cho những điểm du lịch khác. Bởi dù thế nào một hệ thống cáp treo cũng phá hỏng cảnh quan thiên nhiên của di sản vốn rất đáng để du khách vượt những chặng đường xa đến chiêm ngưỡng. Điều này tôi muốn nói chung cho các di sản thiên nhiên thế giới, không chỉ Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng, mà cả Vịnh Hạ Long và Quần thể di sản Tràng An nữa. Nhiều khi đứng trước một cảnh đẹp, đưa máy ảnh lên chụp, bị vướng bởi một tuyến dây điện nhỏ, ta đã cảm rất khó chịu, huống hồ đứng trước một di sản thiên nhiên bị "vướng mắt" bởi cả một hệ thống cáp treo.
Vườn quốc gia Phong Nha - Kẻ Bàng khi có tuyến cáp treo chắc chắn sẽ thu hút một lượng lớn du khách, làm tăng nguy cơ tác động tiêu cực đến di sản. Bài học từ du lịch cáp treo ở Bà Nà và Yên Tử vẫn còn nguyên đó. Tuy nhiên, đó là những địa danh du lịch có cảnh quan thiên nhiên chưa xứng tầm di sản cấp cao nên phần nào còn có thể chấp nhận được.
Tiếng ồn của động cơ, của du khách, lượng rác thải sinh hoạt khó kiểm soát như đã được thấy ở các nơi vận hành cáp treo khác thực sự là điều đáng lo ngại với môi trường, nơi có đa dạng sinh học rất cao như ở Phong Nha - Kẻ Bàng.
Nhưng lo ngại lớn nhất mà theo nguồn thông tin phổ biến trên Internet, đó là đoạn 4 của tuyến cáp treo Phong Nha - Kẻ Bàng dự kiến sẽ có nhà ga ở khu vực miệng hố sập thứ 2 của hang Sơn Đoòng để đưa du khách vượt hàng trăm mét xuống tham quan “Vườn Edam” - khu rừng nhiệt đới độc đáo phát triển trong hang. Nếu điều này xảy ra thì đó sẽ tổn hại đối với khu rừng này do quá tải về lượng người tới thăm.
Nếu sử dụng cáp treo vào bên trong thì hang Sơn Đoòng sẽ bị ảnh hưởng thế nào?
Tôi cho là nếu mở tuyến cáp treo với nhà ga đặt tại khu vực cửa sau hang Sơn Đoòng và đỉnh của hố sập thứ hai là lợi bất cập hại. Trước tiên, công trình không đảm bảo an toàn cho du khách tới thăm vì xây dựng trên nền địa chất không bền vững, đặc biệt là trên đỉnh hố sập thứ hai.
Hố sập thứ hai có đường kính trên 100m nằm ngay trên một đứt gẫy địa chất. Đây chính là đứt gẫy đã phá hủy, làm giập vụn đá, tạo điều kiện cho dòng nước ngầm hoạt động, hòa tan, rửa lũa và tạo thành hang karst khổng lồ này. Vị trí hình thành hố sập chính là nơi xung yếu nhất trong cấu trúc địa chất khu vực, trần hang còn rất mỏng so với những nơi khác. Quá trình xây dựng và vận hành của ga cáp treo tại khu vực miệng hố sập 2 có nguy cơ gây sập lan tỏa bất cứ lúc nào. Vì vậy, nếu điều này xảy ra sẽ đe dọa an toàn cho cả công trình xây dựng cũng như tính mạng người tham gia du lịch.
Ngoài ra, một số thành tạo địa chất đặc biệt của hang Sơn Đoòng ở khu vực xung quanh đáy gần hố sập hai sẽ bị xâm hại và phá hủy, ví dụ các bờ ngăn mỏng và dựng đứng bằng chất calcit tạo nên hệ thống "ruộng bậc thang" kỳ thú; rồi các thành tạo phytokarst và biokarst có cấu trúc mỏng manh, là sản phẩm phá hủy trầm tích carbonat có sự tham gia của tảo, nấm... Những thứ này ở Việt Nam chỉ riêng trong hang Sơn Đoòng mới có và chúng rất dễ bị phá hủy khi du khách vào hang.
Cuối cùng, nếu vận hành hệ thống cáp treo vào hang Sơn Đoòng, tính hấp dẫn du lịch mạo hiểm của hang Sơn Đoòng sẽ không còn nữa và Quảng Bình không bao giờ có thể lấy lại vị trí thứ 8 trong 52 điểm du lịch hấp dẫn nhất hành tinh trong năm 2014 như kết quả xếp hạng của tạp chí New York Times.
Cáp treo được nhiều nước hiện đại sử dụng rộng rãi, mang lại nhiều lợi ích cho du lịch, vậy tại sao lại không thể ở Phong Nha - Kẻ Bàng?
Đúng là khai thác du lịch bằng cáp treo khá phổ biến trên thế giới và mang lại hiệu quả kinh tế cao, nhưng thế giới cũng đã ngộ ra được những mặt tiêu cực của nó với thiên nhiên và môi trường. Thực tế, người ta cũng không áp dụng cáp treo với khám phá hang động, đặc biệt với những hang lớn và đẹp lộng lẫy như Sơn Đoòng, hệ sinh thái có các đặc điểm môi trường lý hóa đặc biệt, rất dễ bị tổn thương và hủy hoại bởi sự thăm viếng vượt quá sức chịu tải của nó.
Giếng karst Swallows ở Mehico có độ sâu tới 400 mét, về bản chất cũng giống hố sập thứ 2 của Sơn Đoòng, và hẳn là rất thú vị nếu được đi cáp treo vào thăm thế giới bí ẩn phía dưới của nó. Nhưng người Mexico rất có ý thức bảo vệ di sản này. Họ chỉ cho phép tổ chức những cuộc nhảy dù mạo hiểm từ miệng xuống đáy giếng. Lượng du khách đặc biệt này rất hạn chế, vì không nhiều người có đủ can đảm và sức khoẻ để thực hiện những cú nhảy ngoạn mục đó.
Hang Lechuguilla ở Mỹ với các thạch nhũ cấu tạo từ thạch cao, được đánh giá là hang karst có hệ thạch ngũ đẹp nhất hành tinh đang được bảo vệ bằng cách đóng cửa đối với khách tham quan; chỉ có giới khoa học mới được vào hang nghiên cứu.
Nhưng UBND tỉnh cho biết, tuyến cáp dự kiến xây dựng chỉ đưa khách đến cửa động Sơn Đoòng, chứ không phải thám hiểm bên trong hang?
Tôi hi vọng dự án thực hiện đúng như vậy, không như những thông tin vẫn rộ lên bấy lâu nay. Nếu đúng là ga cáp treo cuối cùng nằm cách cửa sau hang Sơn Đoòng khoảng 300 mét, nó sẽ không tác động đáng kể gì tới độ bền vững của cấu trúc địa chất trần hang.
Trong khúc hang cuối cùng này có bộ xương một con thú móng guốc hóa thạch là đáng chú ý nhất. Nó là một điểm nhấn và có ý nghĩa rất lớn trong hành trình thám hiểm. Bộ xương nằm trên một quả đồi thạch nhũ nhỏ, nơi có rất nhiều viên ngọc động nằm lăn lóc. Cả hóa thạch và ngọc động đều là những đối tượng cần được bảo vệ nghiêm ngặt. Liệu những các nhà tổ chức đã có phương án hữu hiệu nào để giữ gìn bảo vệ những di sản này không?
Gần như toàn bộ giá trị di sản của hang Sơn Đoòng là nằm trong chặng hang dài trên 8 km, phía dưới Bức tường lớn của Việt Nam (Great Wall of Vietnam) mà chắc chắn du khách nếu đi vào cửa sau sẽ không có điều kiện tiếp cận. Nếu du khách phải vượt qua chặng đường 3.872 mét của một đoạn cáp treo chỉ để đến cửa sau hang Sơn Đoòng, rồi đi vào khúc cuối này của hang thì thật chẳng bõ công. Tôi nghĩ trạm cáp treo cuối cùng này không có trong dự án thì vẫn hơn.
Một số người cho biết rất muốn lên hang Sơn Đoòng, nhưng giá thành lại quá đắt, vì vậy họ mong có cáp treo để việc đi lại dễ dàng hơn. Ông nghĩ sao?
Loài người từ khi sinh ra trên Trái Đất đã không làm gì cho Trái Đất đẹp thêm, trái lại còn hủy hoại môi trường, khiến Trái Đất bớt xanh hơn và xấu đi. Tất cả vì chúng ta đã khai thác đến kiệt quệ mọi nguồn tài nguyên của Trái Đất mà không nghĩ tới tương lai của hành tinh cũng như của nhân loại.
Nếu chúng ta tiếp tục đối xử như thế với những di sản thiên nhiên qúy giá thì rồi đến lúc thiên nhiên sẽ bị hủy hoại, mất đi những giá trị đặc hữu là món quà tặng vô giá mà thiên nhiên ban tặng cho con người. Mỗi chúng ta cần thức tỉnh và biết cách bảo tồn những di sản thiên nhiên cho hậu thế.
Theo ông, cần làm gì để bảo vệ hang Sơn Đoòng?
Tôi nghĩ nên giữ nguyên hình thức khai thác tour du lịch mạo hiểm khám phá hang Sơn Đoòng lớn nhất thế giới như hiện nay, với sự kết hợp giữa Công ty lữ hành Oxalis và Hiệp hội hang động Hoàng gia Anh. Đây là cách khai thác du lịch mạo hiểm đẳng cấp cao của thế giới và duy nhất ở Việt Nam hiện nay. Phương thức khai thác này hiện có hiệu quả kinh tế tốt và ít gây tác hại nhất đến toàn hệ thống hang Sơn Đoòng.
Một khi bị tổn hại thì không chỉ Sơn Đoòng mà toàn ngành Du lịch Việt Nam sẽ mất đi vị thế trên bản đồ du lịch thế giới. Do vậy, vì lợi ích lâu dài, không nên có tuyến cáp treo dẫn vào hang Sơn Đoòng, dù vào điểm nào của hang. Chúng ta cần bảo tồn nó như một di sản thiên nhiên đặc biệt, không chỉ của Quảng Bình, Việt Nam mà còn của thế giới.
Hồng Ngọt – Thu Hương (thực hiện)